„Hugsum okkur ekki aðeins tvisvar heldur tíu sinnum“ – Oddur Sigurðsson heiðraður á degi íslenskrar náttúru
„Hugsum okkur ekki aðeins tvisvar um nýjar framkvæmdir heldur tíu sinnum.“
Þannig hljómuðu orð Odds Sigurðssonar jarð- og jöklafræðings þegar hann í gær tók við Náttúruverndarviðurkenningu Sigríðar í Brattholti á Umhverfisþingi í Hörpu. Oddur var heiðraður fyrir áratugalangt starf við rannsóknir, skráningu og ljósmyndun íslenskra jökla – og fyrir að vekja athygli á áhrifum loftslagsbreytinga á þá.
„Við búum á landi sem er einstakt á heimsvísu. Það er ekki aðeins náttúran sem mótar okkur heldur líka hvernig við veljum að umgangast hana,“ sagði Oddur í ræðu sinni. „Það er ekki sjálfgefið að börnin okkar erfi landið í sömu mynd og við fengum það.“
Ævistarf við jökla
Oddur lauk fil. kand. prófi í jarðfræði og efnafræði frá Uppsalaháskóla árið 1969. Hann starfaði um tvo áratugi við jarðfræðilegar og jarðtæknilegar rannsóknir hjá Orkustofnun en frá 1987 tók hann við forystu í vöktun jökla – fyrst hjá Orkustofnun og síðar hjá Veðurstofu Íslands. Hann hefur jafnframt kennt jarðfræði og jöklafræði við Háskóla Íslands og miðlað þekkingu sinni jafnt til vísindasamfélagsins sem almennings, ekki síst ungs fólks.
„Það er kannski stærsta verkefni mitt,“ sagði hann. „Að reyna að kveikja forvitni og ábyrgð hjá ungu fólki. Því ef þau sjá gildi náttúrunnar munu þau líka berjast fyrir henni.“
Jóhann Páll Jóhannsson afhendir Oddi Sigurðssyni umhverfisverðlaun Sigríðar í Brattholti á umhverfisþingi í Hörpu.
Ok og minnisvarðinn
Meðal verka sem Oddur er hvað þekktastur fyrir er skjalfesting á hvarfi Ok, sem hann lýsti opinberlega árið 2014. Sá atburður vakti heimsathygli og var minnst með minnisvarða árið 2019 sem minnir á afdrif jökla í breyttu loftslagi.
„Ok var sá fyrsti, en hann verður ekki sá síðasti,“ sagði Oddur. „Við sjáum nú þegar aðrir jöklar hopa hratt. Þetta er sjón sem við munum öll bera vitni að, en spurningin er: hvað ætlum við að gera með þessa vitneskju?“
Ómetanleg heimild
Oddur hefur jafnframt staðið að Landsjöklaskránni, sem heldur utan um útbreiðslu íslenskra jökla, og byggt upp ljósmyndasafn sem telur um 55 þúsund myndir af íslenskri náttúru. Safnið er varðveitt á Veðurstofu Íslands og er einstök heimild um þróun jökla, eldgos, flóð og önnur áhrif loftslagsbreytinga.
„Ljósmyndirnar eru ekki aðeins vísindaleg gögn,“ sagði hann, „þær eru líka minningar – saga sem við getum sýnt komandi kynslóðum svo þær sjái hvernig landið okkar breyttist.“
Heiðrun á degi íslenskrar náttúru
Það á vel við að Oddur hafi verið heiðraður í gær, því í dag, 16. september, er dagur íslenskrar náttúru. Dagurinn er tileinkaður því að minna okkur á sérstöðu og viðkvæmni íslenskrar náttúru og ábyrgð okkar á að vernda hana fyrir komandi kynslóðir.
„Við höfum val,“ sagði Oddur í lok ræðu sinnar. „Við getum orðið þjóð sem brennir landið undir framkvæmdagleði, eða við getum orðið þjóð sem stendur vörð um náttúruna sína. Það er spurning sem við verðum öll að svara.“
Ávarp Odds í heild hér að neðan:
Ávarp á XIV Umhverfisþingi
Ísland
Sé barn spurt hvaða hugmyndir kort af útlínum Íslands veki hjá þeim verður þeim ekki svara vant. Ég hef fengið ótal mismunandi svör við slíkri spurningu, oft tengd höfðinu sem börn oftast sjá í Vestfjarðakjálkanum, fótunum þar fyrir neðan, halanum á Langanesi og breiðri bringu á suðurströndinni. Önnur sjá fyrir sér farartæki af skrautlegustu gerð. Engar líkur eru til að barn gleymi nokkurn tímann þessari mynd. Sjálfur hef ég staðið mig að því að kinka kolli til slíkrar myndar eins og hún væri lifandi kunningi.
Ísland er ekki aðeins athyglisvert fyrir sérstakar útlínur heldur er það einstakt á veraldarvísu að allri gerð. Fyrir dutlunga náttúruaflanna er hér að sjá stærsta flekk sjávarbotnsins sem nær upp fyrir sjávarmál. Sautján eyjar eru til stærri en Ísland en þær eru allar að meira eða minna leyti úr meginlandsskorpu sem er ólík úthafsskorpunni í Íslandi að áferð og styrk. Engin önnur eyja úr úthafsbergi kemst nálægt Íslandi að stærð. Svo veikt er basaltið í Íslandi að það veðrast allt að hundraðfalt hraðar en bergið í meginlöndunum. Lætur nærri að framburður íslenskar vatnsfalla sé fjórðungur þess sem allar ár Afríku bera fram. Það, ásamt ýmsum öðrum eiginleikum svo sem eldvirkni, jarðhræringum, jöklum og ofsafengnum úthafsöldum, sem berja veikbyggða sjávarhamra landsins, veldur því að Ísland breytist örar en nokkurt annað land hér á Jörðu. Á landinu er að finna stærstu hraunflóð sem runnið hafa á jörðinni á sögulegum tíma og alltaf öðru hverju rennur hér stærsta vatnsfall jarðar í Kötluhlaupum og myndar þá aurburðartanga út í sjó svo kílómetrum skiptir.
Nú er máttur mannkyns orðinn slíkur að athafna mannsins sér stað langt utan úr geimnum. Stórfljótum er veit á akra eða þau stöðvuð með risavöxnum stíflum þannig að þau gufa upp og ná ekki að ósi. Nýir tangar eru byggðir út í sjóinn og á þá hlaðið mannvirkjum. Náttúrulegur gróður fer mjög hallloka fyrir græðgi okkar. Menn eru sífellt að laga umhverfið að sínum geðþótta en er ærið mislagðar hendur við þá athöfn. Hugsum okkur ekki aðeins tvisvar um nýjar framkvæmdir heldur tíu sinnum.
Kunnum við að varðveita okkar einstaka land eða verður það innan skamms fyrst og fremst orðið með svipmóti framkvæmdagleði mannsins? Mjög sækir í það horf.
