Alþjóðlegur dagur vatsins er í dag
Aðeins 0.5% af vatni á jörðinni er aðgengilegt og drykkjarhæft. Helmingur jarðarbúa búa við vatnsskort
Þann 22. mars ár hvert halda Sameinuðu þjóðirnar upp á Alþjóðlegan dag vatnsins. Í ár er þema dagsins „Water for Peace“ sem gæti útlagst á íslensku „Vatn á myllu friðar“.
Aðgengi að ferskvatni misskipt
Aðeins um 0,5% af vatni á jörðinni er aðgengilegt og drykkjarhæft og býr um helmingur jarðarbúa við vatnsskort einhvern hluta ársins. Þessi dýrmætasta auðlind jarðar fer minnkandi með hverju árinu og eiga loftslagsbreytingar stærstan þátt í þessari hnignun. Á sama tíma fjölgar jarðarbúum og samfélög breytast svo að ásælni í vatn eykst sífellt. Þessar breytingar munu hafa miklar áskoranir í för með sér hvað varðar framboð á matvælum enda er talið að rúmlega 70% af öllu aðgengilegu ferskvatni sé að meðaltali notað í landbúnaði.
Aðgangi að ferskvatni er mjög misskipt innan landsvæða og á milli landa á jörðinni. Þegar vatnsauðlindin fer þverrandi hvað varðar magn og gæði getur ágreiningur aukist um þá dropa sem eftir eru til skiptanna. Vatn spilar því oft veigamikinn þátt í deilum og ófriði, ýmist í upphafi þeirra en yfirráð yfir vatni geta einnig verið nýtt sem tól í hernaði.
Vatn getur einnig verið hluti af friðarumleitunum. Í mannkynssögunni eru mun fleiri dæmi um samvinnu en ágreining hvað varðar vatn þó að ljóst sé að þar megi margt bæta. Samstarf innan landsvæða og á milli landa sem leiðir til réttlátrar skiptingar vatnsauðlindarinnar getur verið fræið sem stuðlar að stöðugleika og friði og verið hvati að sjálfbærri þróun.
Áhersla á aukna
samvinnu um vatn og nýtingu þess
Í ár snýr Alþjóðlegur dagur vatnsins að því að leggja áherslu á jákvæða samvinnu er varðar vatn og nýtingu þess milli svæða og mismunandi geira samfélagsins. Aukin samvinna um vatn mun flýta framfylgd margra Heimsmarkmiða Sameinuðu þjóðanna, og þar með auka matvælaöryggi, viðhalda betri lífskjörum og heilbrigðari vistkerfum, byggja upp viðnám gegn loftslagsbreytingum, minnka áhættu vegna hamfara og stuðla að sameiningu og friði.
Hægt er að hugsa þessa vegferð í mismunandi lögum, allt frá ríkjasamstarfi til nærsamfélaga. Hér á Íslandi þurfum við ekki að semja við aðrar þjóðir um aðgang að ferskvatni eins og mörg önnur lönd þurfa að gera. Hins vegar hafa í gegnum tíðina vatns- og fráveitur, orku-, matvæla- og annar iðnaður keppst um að nýta sama vatnið. Þetta hefur gengið þokkalega í gegnum tíðina, en með auknum fólksfjölda og breyttum samfélagsháttum eykst álag á vatnsauðlindina og því eru blikur á lofti. Að auki hafa loftslagsbreytingar nú þegar haft áhrif á vatnsbúskapinn og frekari breytinga er að vænta í framtíðinni. Ljóst er að á sumum landsvæðum er minna vatn til skiptanna en áhugi er á að nýta, auk þess sem ágreiningur getur verið um nýtingu þess.
Sjálfbæra nýtingu vatnsauðlindarinnar í fyrirrúmi.
Vegna þeirra viðteknu hugmynda sem ríkt hafa á Íslandi frá örófi alda um að hreint vatn sé ótæmandi auðlind og ekki þurfi að fara sparlega með það, eigum við enn nokkuð í land hvað varðar viðhorf til sóunar og mengunar vatns og mörkun heildstæðs regluverks um stýringu vatnsauðlindarinnar. Nauðsynlegt er að vinna saman að því að breyta þessu og fá sem flesta geira samfélagsins og almenning til að taka þátt í þessari vegferð. Fræða þarf almenning og alla hagsmunaaðila um mikilvægi þess að umgangast þessa mikilvægu auðlind af virðingu og nægjusemi og að hafa sjálfbæra nýtingu vatnsauðlindarinnar hvarvetna í fyrirrúmi.
Á degi vatnsins þar sem meginþemað er „Vatn á myllu friðar“ áréttar Íslenska vatnafræðinefndin nauðsyn þess að friður ríki um skipulag og nýtingu vatnsauðlindarinnar og til þess að ná því markmiði sé æskilegt að heildræn framtíðarsýn sé sett fram með aðkomu sem flestra hagsmunaðila.
Þessi samantekt er unnin í samvinnu við Íslensku vatnafræðinefndina.
Frekari upplýsingar um daginn má finna á heimasíðu Alþjóðlega dags vatnsins.
